“Veel meer grijs dan zwart of wit”

Sommige fondsenbedrijven zijn onlangs onder vuur komen te liggen vanwege hun ESG-producten, die niet zo duurzaam zouden zijn als wordt beweerd. Bert Flossbach waarschuwde ongeveer twee jaar geleden al voor een “diesel- schandaal voor de fondsensector”. Voel je je hierin bevestigd vandaag?

Dat heeft minder te maken met bevestiging, of zich bevestigd voelen, dan met de complexiteit van het onderwerp. Duurzaamheid is het meest prangende probleem van onze tijd. Het gaat gepaard met grote verwachtingen – van beleggers die hun geld verstandig willen beleggen. Maar ook van vertegenwoordigers van onze sector die goede producten willen aanbieden zonder echt te weten hoe die er in detail uit moeten zien. Niet gemakkelijk voor beide partijen.

Met andere woorden: is de indruk dat Flossbach von Storch als bedrijf tot nu toe zeer kritisch tegenover ESG-kwesties stond misleidend?

Natuurlijk zijn wij kritisch, maar niet in die zin dat wij het onderwerp willen ontkennen of bagatelliseren. Het tegendeel is het geval. Wij zijn kritisch omdat de kwestie van duurzaamheid zo belangrijk is – ook voor ons. Net zoals de voetbalfan altijd de grootste criticus van zijn club is of het partijlid van zijn partij. We willen constructief kritisch zijn. Wij volgen niet zomaar een marktopinie of een trend, maar proberen onze eigen mening te vormen. Naar onze mening is dit de enige juiste manier om deze kwestie op verantwoorde wijze aan te pakken.

Eerder banaal: Wat betekent duurzaam voor u?

Zo banaal is het niet.

Maar?

De vraag toont veeleer aan hoe moeilijk, ja bijna onmogelijk het is om een uniforme definitie te formuleren. Er is niets dat niet op zijn minst een enorme speelruimte voor willekeur biedt. In principe kan alles worden geïnterpreteerd met de term duurzaamheid.

En als je een definitie zou moeten geven ...

... dan zouden we het houden bij Hans Carl von Carlowitz. Zijn concept van duurzaamheid komt uit de 18^de-eeuwse bosbouw en is in wezen even eenvoudig als nog steeds waar: “Hak niet meer hout dan er terug kan groeien.”

Dat klinkt erg puristisch.

Maar meer is ook niet nodig – als iedereen zich er maar aan zou houden. Bijvoeglijke naam- woorden als duurzaam, stabiel, duurzaam en langdurig passen hier goed bij.

Wat is volgens u het grootste probleem in de ESG-discussie?

Dat mensen altijd doen alsof het de gemakkelijkste zaak van de wereld is om te zeggen welk bedrijf, welke investering “duurzaam” is en welk niet. Alsof de beleggingswereld gemakkelijk kan worden verdeeld in goed en slecht en van elkaar kan worden gescheiden zoals papier van plastic afval. Maar dat werkt alleen voor een zeer klein aantal bedrijven en sectoren;

het werkt niet voor de overgrote meerderheid. Er is veel meer grijs dan zwart of wit. En eis geen autoriteit die op een universeel geldige en dus bindende manier kan zeggen wat duurzaam is en wat niet.

Hoe zit het met de kredietbeoordelaars?

Zij hebben hetzelfde probleem.

In welke mate?

Zij worden geacht duizenden bedrijven te beoordelen op basis van honderden – min of meer – geschikte criteria. Maar hoe zou dat moeten werken? Het is niet ongebruikelijk dat bureau A tot een heel ander oordeel komt dan bureau C wanneer het over bedrijf B gaat.

Heb je voorbeelden?

Helaas mogen wij geen concrete voorbeelden geven, maar wij hebben gekeken naar veel ratings van verschillende bureaus voor dezelfde bedrijven. Sommige van de verschillen waren aanzienlijk. Het resultaat is beangstigend. Er is duidelijk een dunne lijn tussen een modelbedrijf of een milieuvervuiler zijn. Het probleem is dat bedrijven, beleggingen en producten uiteindelijk een duurzaamheidslabel krijgen dat misschien allesbehalve duurzaam is.

Worden beleggers bedrogen?

Ik zou niemand willen beschuldigen van opzettelijke fraude. Vooral omdat ik de verkeerde persoon ben om dat te beoordelen. Maar men is verbaasd wanneer een bedrijf dat aantoon- baar actief is in een zeer energie-intensieve sector bijzonder goede ESG-scores behaalt. Als je dan wat beter kijkt, zie je dat de directie een paar zonnepanelen heeft laten installeren op het dak van het hoofdkantoor van de onderneming – en dit bijzonder goed aan de man brengt.

Dus u geeft niet om ESG-ratings?

Er is niets mis met het lezen van ESG-analyses. Zij vestigen de aandacht op één of twee kritieke punten, maar meer ook niet. Vanuit het oogpunt van een belegger mogen zij nooit in de plaats komen van de eigen analyse. Een standaardcatalogus van vragen kan de aard van een onderneming niet adequaat weergeven, zelfs niet bij benadering. Vaak vellen ESG-analisten hun oordeel zonder ooit contact te hebben gehad met het bedrijf, laat staan het van binnenuit te hebben gezien. En je kunt het ze niet eens kwalijk nemen.

Waarom?

Omdat een analist niet vijf of zes bedrijven hoeft te evalueren, maar honderden.

Wat maakt Flossbach von Storch beter?

Ik hou er niet van om te discussiëren in categorieën als “beter” of “slechter”. Wij proberen een zo goed mogelijk inzicht te verwerven in de ondernemingen waarin wij investeren. Dat vereist dat een analist naar veel minder bedrijven kijkt, maar dat hij dat des te intensiever doet. Er zal de komende jaren veel gebeuren, vooral op het gebied van de beschikbaarheid en kwaliteit van ESG-gegevens, en wij zullen daar in ons analyseproces rekening mee houden. In dit opzicht is het thema duurzaamheid een fundamenteel onderdeel van ons beleggingsproces – en dat is het altijd geweest. Niet alleen sinds gisteren.

Kun je iets specifieker zijn?

Uiteindelijk zijn wij ervan overtuigd dat de sleutel tot een zinvol duurzaamheidsdebat in de ondernemingen ligt, en dat de G voor goed ondernemingsbestuur daarom veel meer belang moet krijgen. Misschien moeten we niet ESG zeggen, maar GSE of GES.

Wordt de G onderschat?

Absoluut, ja!

Waarom is dat?

Omdat G minder pakkend is dan bijvoorbeeld CO2-uitstoot en minder bedreigend klinkt dan de klimaatcrisis. In plaats daarvan gaat de publieke discussie bijna uitsluitend over de E voor milieu.

Met andere woorden, waarom zou de G belangrijker zijn dan de E?

Goede corporate governance stemt de belangen van de managers af op die van de belanghebbenden, met name de eigenaars, de aandeelhouders. Managers moeten niet alleen vakbekwaam zijn, maar ook een hoge mate van integriteit bezitten. Zij moeten denken en handelen als eigenaars: op lange termijn. Zoals boswachters. Dat brengt ons terug bij von Carlowitz. Met andere woorden: Zij mogen zich niet bezighouden met het optimaliseren van persoonlijke belangen.

Maar wat heeft dat met duurzaamheid te maken?

Duurzaamheid mag geen lippendienst zijn. Een bedrijf kan alleen duurzaam succesvol zijn als het zijn klanten goed bedient, zijn werknemers motiveert, eerlijk met zijn zakenpartners omgaat, voldoende investeert, belastingen betaalt en het milieu geen schade toebrengt. Ecologie en sociale kwesties zijn daarom voorwaarden voor economisch succes op lange termijn. Het een is niet mogelijk zonder het ander. Dit verband is echter zelden op het eerste gezicht duidelijk, omdat goed ondernemingsbestuur niet zo gemakkelijk te meten is als de koolstofvoetafdruk van een onderneming.

Dus, bij uitbreiding, is de E overschat?

Nee, dat is het niet. Wij houden ons meer bezig met onderlinge verbanden. Het gaat erom dat noch E noch S of G op zichzelf staan en een effect hebben. Zo heeft het doen van investeringen alleen omdat je iets voor het milieu wilt doen, in het verleden vaak tot een totaal verlies geleid.

Heb je een concreet voorbeeld?De vele Duitse zonne- en windenergiebedrijven die sindsdien failliet zijn gegaan, bijvoorbeeld. Ze waren misschien groen, maar niet duurzaam. Noch voor de aandeelhouders, noch voor de werknemers en hun sociale omgeving. Uiteindelijk kan een bedrijf alleen een positieve bijdrage leveren aan het milieu en de maatschappij als het winstgevend is en genoeg geld heeft voor onderzoek en ontwikkeling – voor investeringen in de toekomst. Ecologie en economie zijn niet met elkaar in tegenspraak. Ze zijn afhankelijk van elkaar en hebben elkaar nodig. Zonder economie is er geen ecologie.