Douanechaos

Op 2 april probeerde president Trump deze onzekerheid weg te nemen door de details van zijn nieuwe tariefbeleid te schetsen. Na een lange tirade over de oneerlijke behandeling van Amerika en een monoloog waarin hij zichzelf ophemelde, onthulde hij een grafiek getiteld “Reciprocal Tariffs”, waarin zogenaamd de tarieven werden opgesomd die verschillende landen op Amerikaanse producten hadden geheven. De cijfers waren verbazingwekkend hoog en leken nauwelijks op de werkelijkheid. Ter vergelijking, de geplande tarieven van Trump werden beschreven als “mild wederkerig”, omdat ze meestal maar half zo streng zijn. Hij beweerde bijvoorbeeld dat de EU tarieven van 39 procent op Amerikaanse goederen heft - cijfers die worden tegengesproken door feitelijke gegevens, die een gewogen gemiddeld tarief van slechts 1,7 procent op Amerikaanse import in 2024 lieten zien. Hoe komt Trump aan zijn absurd hoge cijfers? De opgeblazen cijfers van Trump zijn simpelweg nep. Zijn tariefberekeningen maken gebruik van een fundamenteel gebrekkige methodologie, waarbij wederzijdse tarieven worden gebaseerd op handelstekorten in plaats van op daadwerkelijke rechten. Bijvoorbeeld, in 2024 importeerde de VS voor 136 miljard dollar aan goederen uit Vietnam, maar exporteerde slechts 13 miljard dollar, wat resulteerde in een handelstekort van 123 miljard dollar. Het team van Trump deelde dit tekort door de totale import om uit te komen op een fictief tarief van 90,4 procent (123,46 : 136,56), gehalveerd om een “mild wederkerig” tarief van 46 procent te creëren. In werkelijkheid legde Vietnam een bescheiden tarief van 2,9 procent op Amerikaanse goederen (volgens de Wereldhandelsorganisatie) en hief de VS 3,2 procent op de Vietnamese invoer.

Deze absurde berekening zal waarschijnlijk niet alleen economen de haren te berge doen rijzen. Deze bizarre aanpak weerspiegelt Trumps overtuiging dat import inherent slecht is en export inherent goed. Een handelstekort, zoals de VS al decennialang heeft, toont daarom aan dat de VS wordt opgelicht door zijn handelspartners. Zijn nulsomvisie gaat voorbij aan de complexiteit van de wereldhandel, met name aan het feit dat handelsoverschotten vaak opnieuw worden geïnvesteerd in de Amerikaanse economie. Bovendien beschikken de VS niet over de capaciteit, de arbeidskrachten en soms de expertise om het enorme aantal goederen dat ze importeren zelf te produceren. Proberen dit te doen zou veel producten onbetaalbaar maken voor de gemiddelde Amerikaan.

Als deze “wederzijdse” tarieven permanent zouden worden ingevoerd, zou de Amerikaanse handel bijna tot stilstand komen en mogelijk een wereldwijde recessie veroorzaken (zie figuur 1). Historisch gezien zouden dergelijke tariefniveaus zelfs die van de Grote Depressie van de jaren 1930 overtreffen. Er is hoop dat pragmatisme snel de overhand zal krijgen.

De Amerikaanse invoerhavens zijn al in chaos vervallen. Onzekerheid verlamt het vermogen van kopers en verkopers, bedrijven en consumenten, om vooruit te plannen. De Amerikaanse Federal Reserve (Fed), die al ongerust was, verlaagde in maart zijn bbp-prognose voor 2025 van 2,1 naar 1,7 procent. Mochten de aangekondigde tarieven permanent worden, dan zou zelfs dit te optimistisch blijken en een recessie in de VS onvermijdelijk maken.

De vergeldingsheffingen van de EU op Amerikaanse importproducten - bourbon, motorfietsen, staal, aluminium - zullen waarschijnlijk niet veel effect hebben. Een moedige tegenzet zou zijn om alle tarieven op Amerikaanse import volledig af te schaffen. De EU incasseert jaarlijks slechts ongeveer zes miljard euro uit dergelijke tarieven; ze afschaffen zou een symbolische overwinning voor Trump betekenen tegen minimale economische kosten en zijn argumenten over oneerlijke behandeling neutraliseren.

Macht zonder controle

De tarievenoorlog van Trump is een voorbeeld van het misbruik van Amerika's unieke economische, militaire en financiële positie om persoonlijke doelen te bereiken. Hij maakt gebruik van het idee van Amerikaans exceptionalisme. Elke andere wereldleider die zo roekeloos zou handelen, zou worden bespot. Maar de VS heeft goedkope energie, de wereldwijde reservevaluta en geografische isolatie dankzij twee oceanen, waardoor het van buitenaf bijna onaantastbaar is. De kwetsbaarheden van Amerika liggen binnenin - met name in de uitholling van de rechtsstaat.

Trump probeert presidentiële bevoegdheden uit te breiden ten koste van institutionele controles Deze trend is niet nieuw in de Amerikaanse geschiedenis, maar wordt van oudsher beperkt door het systeem van “checks and balances”. Richard Nixon werd in 1974 bijvoorbeeld gedwongen af te treden onder de dreiging van impeachment na het Watergateschandaal.

Trump wordt echter geconfronteerd met een andere omgeving. Het Amerikaanse Hooggerechtshof, met een conservatieve meerderheid, heeft de president ruime strafrechtelijke immuniteit verleend voor officiële handelingen. Trump-getrouwen domineren de Republikeinse gelederen in het Congres en andersdenkenden worden gemarginaliseerd. De Democratische oppositie lijkt gedesoriënteerd en ineffectief. Trump negeert routinematig gerechtelijke uitspraken, ondermijnt de scheiding der machten en holt de democratie van binnenuit uit - met steun van technologische oligarchen zoals Elon Musk. Wat lijkt op een postdemocratische staatsgreep van bovenaf zou denkbaar zijn in het Turkije van Recep Tayyip Erdogan, maar is schokkend in de VS, de bakermat van de moderne democratie. Dit traject zal buitenlandse bedrijven, geschoolde professionals en academici waarschijnlijk ontmoedigen, waardoor de VS als locatie voor onderzoek, ontwikkeling en productie verzwakt.

Het schuldendilemma van de VS

De hoge groeicijfers van de afgelopen jaren, die deels werden gevoed door een agressieve schuldexpansie, lijken hun langste tijd te hebben gehad. De Amerikaanse staatsschuld heeft nu een historisch hoogtepunt bereikt van 121 procent van het BBP (zie figuur 2). Tegen het einde van Trumps huidige termijn zal die ratio naar verwachting verder stijgen tot 124 à 129 procent, uitgaande van een constant begrotingstekort van zes à zeven procent en een nominale economische groei van vier à vijf procent.

Als gevolg hiervan stijgen de rentebetalingen snel. In 2024 bedroegen ze meer dan 1,1 biljoen dollar (zie figuur 3) en tegen 2028 zouden ze kunnen oplopen tot ongeveer 1,4 biljoen dollar. Dit is te wijten aan de noodzaak om vervallende schuld te herfinancieren tegen hogere rentetarieven: het gemiddelde rendement op uitstaande obligaties is momenteel 3,3 procent, terwijl nieuwe emissies te maken krijgen met rendementen van 3,8 tot 4,5 procent, afhankelijk van de looptijd.

Trump staat erom bekend dat hij van schuld houdt, maar een hekel heeft aan het aflossen ervan. Hij is sterk gekant tegen hoge rentebetalingen en oefent daarom druk uit op de Fed om de rente te verlagen. Hij zou ook de alom gerespecteerde Fed-voorzitter Jerome Powell willen vervangen door een Trump-loyalist. Dit zou al in mei volgend jaar kunnen gebeuren, wanneer Powells termijn afloopt. Een dergelijke stap zou de onafhankelijkheid van de Fed direct ondermijnen en mogelijk het wereldwijde vertrouwen in zowel de Amerikaanse dollar als het Amerikaanse financiële systeem schaden. Een zwakkere dollar zou Trump kunnen aanspreken, omdat hij die associeert met een betere concurrentiepositie van de VS en behoud van banen. Maar als de Fed onder politieke controle komt, zouden internationale beleggers wel eens twee keer kunnen nadenken voordat ze beleggen in Amerikaanse activa, met name staatsobligaties.

Opleving of voortdurende verlamming in Europa?

Kan Europa profiteren van potentiële zwakte van de VS De wispelturigheid van Trump heeft Europese landen dichter bij elkaar gebracht De aankondiging van de Duitse regering van twee grootschalige speciale fondsen werd positief ontvangen door de financiële markten en internationale waarnemers. Journalisten, analisten en beleggers verwelkomden het als een keerpunt voor het Duitse en Europese begrotingsbeleid - een kans op sterkere groei, verbeterde defensiecapaciteit en langverwachte vernieuwing van de infrastructuur. Maar geld alleen is niet genoeg

Deze nieuwe, met schulden gefinancierde pakketten verminderen de druk om de expansieve Duitse welvaartsstaat te hervormen. Politici hebben een cultuur gekoesterd waarin burgers steeds meer verwachten dat de staat alle verantwoordelijkheden op zich neemt. Voor een echte verschuiving is meer nodig dan fiscaal beleid - het vereist een mentaliteitsverandering en een uitgebreide hervormingsagenda. Burgers moeten worden gevraagd om meer persoonlijke verantwoordelijkheid te nemen en de staat moet zich weer richten op zijn kerntaken. Dit omvat een grondige hervorming van de opgeblazen bureaucratie en het administratieve apparaat, die de efficiëntie in het hele land verlammen. Een groot deel van de toegekende middelen dreigt te worden opgeslokt door de overheidsadministratie en nooit de beoogde bestemming te bereiken. Van de 10,7 miljard euro die jaarlijks aan de arbeidsbureaus wordt toegekend, gaat 6,5 miljard euro op aan hun eigen activiteiten. “Hoeveel mensen de arbeidsbureaus uiteindelijk aan een baan helpen, lijkt van secundair belang”, zegt Roman Wink, arbeidsmarktdeskundige bij de Bertelsmann Stichting.