Chinees-Russische handelsbetrekkingen: partnership met grenzen
Sinds de Russische inval in Oekraïne en de daaropvolgende westerse sancties hebben de handelsbetrekkingen van Rusland seismische verschuivingen ondergaan. De handelsstromen met zeven van zijn belangrijkste handelspartners zijn aanzienlijk afgenomen, waardoor gaten zijn gevallen in de toeleveringsketens en in de buitenlandse afzetmogelijkheden voor Russische producenten. Dit bracht Rusland ertoe zijn banden met China aanzienlijk aan te halen. Hoewel werd verklaard dat dit nieuwe partnership "geen grenzen" kent, is het in feite onderworpen aan aanzienlijke beperkingen - en dit aan beide zijden. Agnieszka Gehringer van het Flossbach von Storch Research Institute neemt het nader onder de loep.
Ruslands vooroorlogse handelsrelatiesDe handelsbetrekkingen van Rusland met China zijn de afgelopen tien jaar sterk gegroeid (figuur 1). Met name het relatieve belang van de Russische uitvoer naar China als aandeel van de totale Russische uitvoer is aanzienlijk toegenomen van 7% in 2012 tot 15% in 2020 en 14% in 2021. De invoer van Rusland uit China is ook in waarde gestegen als aandeel van de totale Russische invoer, van 16% in 2012 tot 25% in 2021. Maar aangezien Rusland slechts 2,8% van de totale Chinese handel voor zijn rekening neemt, is Rusland meer afhankelijk van China dan China van Rusland.
Voor de oorlog handelde Rusland intensief met andere landen dan China. Van de tien belangrijkste exportbestemmingen van Rusland in 2021 waren Nederland, Duitsland, het VK, Italië, de VS en de Republiek Korea samen goed voor 30% van de totale Russische export. Dezelfde groep landen plus Frankrijk voerde in hetzelfde jaar 31% van de totale Russische invoer in.Als gevolg van de inval in Oekraïne in februari 2022 en de daaruit voortvloeiende westerse sancties vonden er seismische verschuivingen plaats in de handelsbetrekkingen van Rusland. De zeven bovengenoemde handelspartners hebben hun handelsbetrekkingen met Rusland drastisch verminderd, waardoor gaten in de toeleveringsketens en in de afzetmogelijkheden voor Russische producenten ontstonden. Terwijl bijvoorbeeld de Duitse uitvoer naar Rusland in januari en februari 2022 nog boven het niveau van de respectieve maanden van 2018 tot 2021 lag, stortte deze daarna met bijna 56% in (figuur 2).
Aangezien de Russische uitvoer naar Duitsland voornamelijk uit grondstoffen bestaat en de grondstoffenprijzen de hoogte in gingen, was de daling van de uitvoer veel minder uitgesproken dan die van de invoer, waarbij het overeenkomstige cijfer in juli 2022 nog net boven het maandgemiddelde van 2018-2021 lag (figuur 3). Naarmate Duitsland zich losmaakt van de afhankelijkheid van de Russische energie-import is de trend echter duidelijk neerwaarts gericht. Aangezien bijna 80% van de Duitse invoer uit Rusland bestaat uit minerale brandstoffen, waarvoor Rusland onlangs een leveringsstop heeft ingesteld, zal de verstoring van de bilaterale handelsbetrekkingen tussen Rusland en Duitsland waarschijnlijk groot en blijvend zijn.
Handel tussen "vrienden"
Om de leemten in zijn handelsbetrekkingen op te vullen, heeft Rusland meer inspanningen geleverd om betrekkingen te ontwikkelen met landen die de Russische agressie tegen Oekraïne niet officie.el hebben veroordeeld. De sterkste toename vond plaats met China. Tussen mei en juli 2022 lag de Russische uitvoer naar China gemiddeld 52% hoger dan het overeenkomstige cijfer voor 2018-2021 (figuur 4). Deze aanzienlijke stijging is vooral te danken aan de uitvoer van olie en steenkool en zal naar verwachting verder toenemen omdat China graag gasleveringen wil opnemen die anders voor West-Europa waren gepland.
De Chinese export naar Rusland tussen januari en juli 2022 ligt ook boven de gemiddelden van 2018-2021 en zal waarschijnlijk op een hoog niveau blijven, waardoor Chinese bedrijven een unieke kans krijgen om het vacuüm op te vullen dat is ontstaan door het vertrek van westerse merken uit Rusland (figuur 5).
Vriendschap zonder limieten?
Tijdens hun ontmoeting in februari ter gelegenheid van de Olympische Winterspelen in Peking verklaarden de leiders van Rusland en China dat hun vriendschap "geen grenzen" zou kennen. Bij een andere ontmoeting op 16 september 2022 in de marge van de Shanghai Cooperation Organisation in Samarkand zei de Chinese president Xi Jinping dat zijn land "bereid is met Rusland samen te werken" om elkaars "kernbelangen" te realiseren. De gedeelde opvatting dat de NAVO en de VS een duidelijke bedreiging vormen voor de nationale veiligheid heeft de twee mogendheden in de loop van de oorlog dichter bij elkaar gebracht.
Tegelijkertijd uitten de Indiase en Chinese leiders echter openlijke of verborgen kritiek op de oorlog van Rusland tegen Oekraïne. Naar verluidt zei de Indiase premier Modi tegen president Poetin dat "het huidige tijdperk geen tijdperk van oorlog is". Dat kwam nadat Poetin in openbare opmerkingen tijdens het evenement de "bezorgdheid" van de Chinese president Xi over de oorlog had erkend.
Voor China en India betekent steun aan Rusland een toenemend risico van ondermijning van hun eigen economische belangen. Met name de militaire en technologische steun van Rusland zou westerse sancties tegen hen kunnen uitlokken. Het feit dat Peking en New Deli tot dusver zorgvuldig hebben vermeden de westerse sancties tegen Rusland te schenden, toont aan dat zij op westers kapitaal en technologie vertrouwen om hun voortdurende ontwikkeling – in binnen- en buitenland – te ondersteunen. De twee Aziatische mogendheden zullen daarom waarschijnlijk proberen hun opties zo lang mogelijk open te houden.Voor Rusland zullen de toenemende afhankelijkheid van China en de voortdurende dominantie van Peking in de bilaterale betrekkingen waarschijnlijk de economische risico's voor de Russische economie vergroten, mochten de Chinese belangen zich – om welke reden dan ook – tegen Rusland keren. Maar aangezien Rusland China meer nodig heeft dan omgekeerd, zal Moskou eerder dan Peking bereid zijn deze vriendschap als "grenzeloos" te beschouwen.
Serge Vanbockryck